Historia

RYS HISTORYCZNY

Goruńsko to wieś o metryce średniowiecznej, wzmiankowana w źródłach w 1307 r., kiedy to wymieniony został pleban (Henryk de Grunz), zaś miejscowość określana była jako "civitatis" (miasto?), pierwotnie wieś wchodziła w skład dóbr rodziny Gorońskich. W XIV w. wieś należała do Niałków z Chyciny, a na pocz. XV w. do Mikołaja z Chyciny. W II poł. XV w. Goruńsko było własnością Jakuba z Bukowca (zwanego później Goruńskim), istniał w tym czasie dwór i karczma. W poł. XVI w. Goruńsko przez pewien czas było wsią ziemiańską, świadczącą poradle na rzecz zamku międzyrzeckiego. Od 1577 r. wieś należała do Abrahama Bukowieskiego, w owym czasie było 9 zagrodników, kowal i 2 pasterzy. W XVIII w. Goruńsko przeszło na własność rodziny Gorzeńskich, a następnie ponownie Bukowieckich (do poł. XIX w.), w 1856 r. majątek przeszedł w ręce niemieckie. W poł. XIX w. we wsi było 31 domów mieszkalnych i 273 mieszkańców. Do majątku należały folwarki: Potrzebowo, Strużyny, Borowy Młyn. Dominium liczyło ok. 5 300 mórg ziemi, 16 domów i 248 mieszkańców. Pod koniec XIX w. łącznie na terenie Goruńska mieszkało 514 osób (w tym większość pochodzenia niemieckiego). W l. 20-tych XX w., po północno-zachodniej stronie wsi, wybudowano kolonię rolniczą.


UKŁAD URBANISTYCZNY
Historyczny (XIX-wieczny).

Pierwotnie wieś o założeniu owalnym, wytyczonym na osi N-S, wzdłuż historycznego traktu do Bledzewa. Należy przypuszczać, iż pierwotnie była to niewielka jednostka osadnicza, w której gospodarstwa rozlokowane były wokół nawsia ze stawem; prawdopodobnie pośrodku wsi posadowiony był kościół. Następnie wieś ewaluowała w kierunku południowym (w układzie osiowym), z szerokim, wieloczłonowym nawsiem, i dodatkowym stawem. W obrębie układu owalnicowego, w środkowej części wsi, wkomponowany został majątek. W kon. XIX w. była to stosunkowo duża wieś, o czytelnych cechach układu owalnicowego, z wieloczłonowym zawsiem. Pierzeje o zróżnicowanej kompozycji: zachodnia - zwarta, szczelnie zabudowana; wschodnia - w dwóch, zwartych ciągach. Nawsie wieloczłonowe, podzielone licznymi (poprzecznymi) drogami, częściowo zabudowane, z dwoma stawami, cmentarzem i kaplicą. Pośrodku wsi, po zachodniej stronie drogi rozlokowany był zespól folwarczny, złożony z dwóch, czworobocznych podwórzy (dziedzińców), pałacu i parku z ogrodem (w części południowej). Główna droga wiejska wytyczona na wysokości pierzei zachodniej, z licznymi drogami (dojazdami) w obrębie nawsia, w północnej części wsi krzyżówka w kierunku Chyciny i Sokolej Dąbrowy. Zabudowa głównie średniorolna, 3-budynkowa (pierzeja wschodnia), o układach w formie podkowy, w południowo-zachodniej części wsi oraz nawisu zabudowa małorolna lub wyrobnicza.

WSPÓŁCZESNY

Goruńsko to stosunkowo duża wieś sołecka, oddalona ok. 4 km na południe od Bledzewa. Wieś o czytelnym, pierwotnym założeniu owalnicowym, z historycznymi nawarstwieniami, które doprowadziły do rozczłonowania nawsia i zatarcia pierwotnej kompozycji pierzei wschodniej. Układ przestrzenny o kompozycji zwartej, ukształtowany w sposób osiowy (N-S) Po północno-zachodniej stronie wsi, przy drodze do Sokolej Dąbrowy, wybudowane w l. 20-tych XX w. w formie dwustronnej rzędówki, o luźnej aczkolwiek regularnej zabudowie. W obrębie owalnicowego układu pierzeja zachodnia stosunkowo zwarta, łukowata, wyraźnie wzniesiona do drogi. Pierzeja wschodnia rozplanowana w kilku ciągach, z odrębnymi drogami dojazdowymi, wyniesiona w stosunku do stawów. Nawsie rozczłonkowane, o luźnej (chaotycznej) zabudowie (w tym z nowymi elementami kubatorowymi). W obrębie zasadniczego układu przestrzennego dominują zagrody średniorolne, 3-budynkowe, rozlokowane na niewielkich działkach siedliskowych. W północnej części wsi budynki mieszkalne lokowane kalenicowo na froncie parceli, zaś w części południowej (głównie po zachodniej stronie drogi) chałupy posadowione szczytem do drogi. Dominuje budownictwo murowane, ceglane (tynkowane), wzniesione w okresie kon. XIX w. - 1 ćw. XX w. Sporadycznie występują obiekty o konstrukcji szachulcowej, z II poł. XIX w. (np. chałupy nr 54, 55, 57, stodoły nr 1, 5, 54, 57, 58). Chałupy głównie 3 i 5-osiowe, nakryte dachami 2-spadzistymi, o zróżnicowanych formach architektonicznych, dodatkowo wtórnie zdewaloryzowane przez wymianę stolarki okiennej i drzwiowej oraz liczne przemurówki. Budynki gospodarcze lokowane po bokach podwórka, (szczytem do drogi) wielofunkcyjne, murowane (ceglane lub kamienno-ceglane). Stodoły posadowione w głębi siedlisk, niewielkie (głównie 1-klepiskowe), w konstrukcji szkieletowej. Kościół - kaplica zlokalizowany jest pośrodku wsi, po południowo-wschodniej stronie stawu północnego i został wtórnie zaadoptowany do celów kultowych z dawnego grobowca. Obiekt o XVIII-wiecznej metryce, o częściowo przekształconej formie architektonicznej, bez wartości zabytkowych. Zespół folwarczny został zdewaloryzowany, o daleko posuniętej dekompozycji układu, z licznymi ubytkami, budynki gospodarcze stanowią własność kilku gospodarstw chłopskich. Dwór wyburzony został po 1945 r., zachowany budynek rządcy oraz d. gorzelnia (nieczynna). Teren pofolwarczny wygrodzony od drogi ażurowym murem ceglanym, z fragmentami parku po południowej stronie podwórza (pojedyncze drzewa i porosty).